بحران ارزی در روسیه دلایل، پیامدها و اقدامات بانک مرکزی
بحران ارزی در روسیه: دلایل، پیامدها و اقدامات بانک مرکزی
سيد فواد علوي/ پژوهشگر حقوق اقتصادي ۲۷ نوامبر به یکی از پرتنش‌‌‌ترین روزها برای بازار ارز و نهادهای مالی روسیه تبدیل شد. نرخ دلار با افزایشی بی‌‌‌سابقه به بالای ۱۱۳ روبل رسید، رقمی که از مارس ۲۰۲۲ تاکنون دیده نشده بود. یورو نیز شرایط مشابهی داشت و در لحظاتی نرخ آن به ۱۲۰.۷ روبل رسید که افزایشی۱۰ روبلی نسبت به ابتدای معاملات روز را نشان می‌دهد. این نوسانات تنها به این دو ارز محدود نبود و کاهش ارزش روبل در سایر جفت‌ارزها نیز دیده شد. این بحران ارزی که بازتابی از فشارهای هم‌‌‌زمان خارجی و داخلی بر اقتصاد روسیه است، پیامدهای گسترده‌‌‌ای برای بازار داخلی و سیاست‌های پولی کشور دارد. در ادامه، دلایل این بحران، پیامدهای آن بر اقتصاد و اقدامات بانک مرکزی برای مهار وضعیت بررسی می‌شود.
دلایل اصلی سقوط روبل
یکی از مهم‌ترین دلایل سقوط ارزش روبل، تحریم‌های جدید اعمال‌‌‌شده علیه گازپروم‌‌‌بانک است. گازپروم‌‌‌بانک یکی از مجاری اصلی انجام معاملات ارزی و مالی روسیه با کشورهای غربی محسوب می‌شد. این بانک نقشی کلیدی در تامین ارز خارجی داشت، چرا که بسیاری از معاملات صادراتی انرژی روسیه از طریق این بانک انجام می‌شد. تحریم‌های اخیر باعث محدود شدن دسترسی این بانک به سیستم مالی بین‌المللی و کاهش توانایی آن در مبادله ارز خارجی شده است. این مساله نه‌‌‌تنها جریان ورود ارز به کشور را محدود کرده، بلکه اعتماد به ثبات ارزی را نیز کاهش داده. در چنین شرایطی، بانک‌‌‌ها، شرکت‌ها و حتی افراد عادی ممکن است به خرید ارز خارجی روی بیاورند که این امر فشار بیشتری بر نرخ روبل وارد می‌‌‌کند.
کاهش قیمت نفت نیز نقش مهمی در کاهش ارزش روبل داشته است. نفت به عنوان یکی از اصلی‌‌‌ترین منابع درآمد ارزی روسیه، تاثیر مستقیمی بر ثبات اقتصادی کشور دار د. هرگونه کاهش در قیمت نفت باعث کاهش ذخایر ارزی و کاهش توانایی دولت در تامین هزینه‌های خود می‌شود. افت قیمت نفت به معنای کاهش درآمدهای صادراتی است که این کاهش باعث می‌شود تا عرضه ارز در بازار داخلی نیز محدود شود. علاوه بر این، وابستگی شدید روسیه به درآمدهای نفتی نشان‌دهنده آسیب‌‌‌پذیری اقتصادی این کشور در برابر نوسانات بازارهای جهانی است.
یکی دیگر از عوامل تشدید بحران ارزی به افزایش تقاضا برای کالاهای وارداتی مربوط می‌شود. با پیش‌‌‌بینی کاهش بیشتر ارزش روبل، بسیاری از شرکت‌ها و مصرف‌‌‌کنندگان تلاش می‌‌‌کنند تا نیازهای وارداتی خود را پیش از افزایش قیمت‌‌‌ها فراهم سازند. این رفتار که در اقتصاد به عنوان هجوم خرید (Panic buying) شناخته و باعث افزایش ناگهانی تقاضا برای ارز خارجی شده است. این وضعیت نه‌‌‌تنها نرخ ارز را بالا می‌‌‌برد بلکه باعث نوسانات شدید در بازار می‌شود که مدیریت آن را برای نهادهای مالی دشوارتر می‌‌‌کند.
پیامدهای اقتصادی کاهش ارزش روبل
کاهش ارزش روبل مستقیما هزینه واردات کالاهای مصرفی و صنعتی را افزایش می‌دهد. این افزایش هزینه شامل کالاهایی مانند مواد غذایی، دارو، تجهیزات صنعتی و قطعات مورد نیاز تولید است. بسیاری از صنایع روسیه برای تولید محصولات خود به واردات وابسته هستند و افزایش قیمت ارز به معنای افزایش هزینه‌های تولید است. در نهایت، این مساله منجر به افزایش قیمت تمام‌‌‌شده کالاها و کاهش رقابت‌‌‌پذیری محصولات داخلی می‌شود.
گران شدن واردات به همراه افزایش هزینه‌های تولید، فشار تورمی را تشدید می‌‌‌کند. تورم بالا قدرت خرید مصرف‌‌‌کنندگان را کاهش می‌دهد و به معنای کاهش رفاه اقتصادی است. این وضعیت همچنین دستیابی به اهداف اقتصادی دولت روسیه، مانند کاهش تورم به 4.5 درصد در سال ۲۰۲۵ و ۴ درصد در سال ۲۰۲۶ را دشوارتر می‌‌‌کند. تورم فزاینده نه‌‌‌تنها به اقتصاد خانوارها ضربه می‌‌‌زند، بلکه بر سرمایه‌‌‌گذاری و رشد اقتصادی نیز تاثیر منفی می‌‌‌گذارد. بسیاری از صنایع داخلی روسیه که به واردات قطعات و تجهیزات وابسته هستند، با افزایش هزینه‌ها و کاهش دسترسی به منابع مالی مواجه می‌شوند. این وضعیت باعث کاهش تولید و حتی تعطیلی برخی کسب‌‌‌وکارها می‌شود. در نتیجه، رشد اقتصادی کندتر شده و نرخ بیکاری ممکن است افزایش یابد.
اقدامات بانک مرکزی برای مهار بحران
بانک مرکزی روسیه برای کاهش تاثیرات بحران ارزی تصمیم گرفته است تا پایان سال از انجام عملیات منعکس‌‌‌کننده (Sterilization operations) صرف‌‌‌نظر کند. این تصمیم در راستای مدیریت تقاضای ارز و تثبیت بازار ارز اتخاذ شده است. در چارچوب سیاست‌های بودجه‌‌‌ای، وزارت دارایی روسیه در صورت مازاد درآمدهای نفت و گاز، ارز خارجی خریداری می‌‌‌کند و در صورت کاهش درآمدها، ارز می‌‌‌فروشد. هدف از این عملیات تثبیت درآمدهای بودجه‌‌‌ای و تامین هزینه‌های دولت است. بانک مرکزی نیز برای جلوگیری از نوسانات بازار، این اقدامات را با تاخیری ۶ ماهه و به‌‌‌صورت معکوس انجام می‌دهد. به عبارت دیگر، اگر وزارت دارایی ارز بخرد، بانک مرکزی همان مقدار ارز را می‌‌‌فروشد و بالعکس. در شرایط کنونی، توقف عملیات منعکس‌‌‌کننده با هدف کاهش تقاضای ارز خارجی و کاهش فشار بر بازار اتخاذ شده است. این اقدام علاوه بر اینکه سیگنالی مهم از سوی بانک مرکزی برای مدیریت بحران ارزی است، می‌تواند به تثبیت نسبی روبل کمک و از کاهش بیشتر ارزش آن جلوگیری کند.
نتیجه‌‌‌گیری
بحران ارزی اخیر در روسیه، نشانه‌‌‌ای از آسیب‌‌‌پذیری‌‌‌های ساختاری اقتصاد این کشور در برابر فشارهای خارجی و نوسانات داخلی است. وابستگی شدید به درآمدهای نفتی، وابستگی به واردات کالاها و تجهیزات و تحریم‌های بین‌المللی، همگی به تضعیف روبل و بی‌‌‌ثباتی اقتصادی منجر شده‌‌‌اند. در این میان، اقدامات بانک مرکزی روسیه، از جمله توقف عملیات منعکس‌‌‌کننده، اگرچه اقدامی ضروری برای کاهش فشار بر نرخ ارز و تثبیت بازار است، اما راه‌‌‌حلی کوتاه‌‌‌مدت محسوب می‌شود. پیش‌‌‌بینی می‌شود در کوتاه‌‌‌مدت، کاهش فشار بر تقاضای ارز خارجی و تثبیت نرخ روبل تا حدی محقق شود. اما همچنان وابستگی اقتصاد به متغیرهای خارجی، به‌‌‌ویژه قیمت نفت و اثرات تحریم‌ها، به عنوان چالش‌‌‌های اصلی باقی خواهند ماند. آینده اقتصاد روسیه به‌شدت وابسته به شرایط بازار جهانی، میزان موفقیت در مدیریت منابع مالی و رویکرد دولت در مواجهه با بحران خواهد بود.
منبع: donya-e-eqtesad.com