دستانداز نیمهتمامها
دستانداز نیمهتمامها
باران مدرس- زمانی که نهضت کلنگ زنی در استان اصفهان به راه افتاد، پروژه‌ها برای مردم صرفه اقتصادی چندانی نداشت و ردیف اعتباری و مالی آن‌ها هم مشخص نبود. اما در زمان کلنگ زنی، وضعیت مالی دولت مناسب بود و می‌توانست بودجه کافی برای پروژه‌ها اختصاص دهد این شرایط اما دوام نداشت و امروز حتی بودجه عمرانی اندک اصفهان هم به‌طور کامل تخصیص نمی‌یابد. حالا پروژه‌های نیمه‌کاره در حالی چند نسل دست‌به‌دست چرخیده که طرح توجیهی آن‌ها قدیمی شده و باید طبق نیاز روز منطقه با صرف هزینه‌ای هنگفت بازنگری شوند.در یک دهه اخیر و با رشد کسری بودجه از میزان بودجه عمرانی در بودجه سالانه کاسته و میزان تصویب‌شده بودجه عمرانی هم به‌طور کامل تخصیص نیافته است.
از سوی دیگر نرخ سرمایه‌گذاری هم کاهش‌یافته تا میزان استهلاک سرمایه در کشور به رقم نگران‌کننده‌ای برسد تا اقتصاد ایران وارد فاز فرسودگی زیرساخت‌ها بشود. در مقطع حساس کنونی، وزیر کشور یکی از شاخص‌های اصلی ارزیابی عملکرد استاندارانش را تکمیل طرح‌های نیمه‌تمام دانسته و از آن‌ها درخواست کرده که رسیدگی و تامین منابع مالی برای انجام این طرح‌ها در اولویت برنامه‌های آن‌ها باشد. مومنی به‌تمامی استانداران جدید تاکید کرده که قبل از هرگونه عملیات کلنگ زنی طرح‌ها، در ابتدا برای تامین بودجه و نهایی شدن آن، اقدام کنند. این سخنان در حالی بیان‌شده که بیش از ۱۰ سال از کلنگ زنی بیش از ۸۰ درصد طرح‌های عمرانی می‌گذرد. در یک دهه گذشته ۸۳ درصد از طرح‌های عمرانی به سال‌های بعد منتقل‌شده‌اند و بنا بر گزارش شهریور ۱۴۰۳ سازمان برنامه‌وبودجه ۵۰ هزار طرح عمرانی نیمه‌تمام در کشور وجود دارد که ۱۲ هزارتای آن طرح ملی هستند.
آبرفت بودجه عمرانی و استهلاک سرمایه
هزینه‌هایی که برای افزایش ظرفیت تولید و رشد دارایی‌های ثابت صرف می‌شود و ازنظر اقتصادی درآمدزا است با عنوان هزینه و بودجه عمرانی شناخته می‌شود که باهدف ایجاد دارایی‌های دیرپا یا سرمایه‌های ثابت، سرمایه‌گذاری می‌شود. میانگین رشد تشکیل سرمایه ثابت ناخالص کشور در طول دهه ۹۰ منفی ۵ درصد بوده است.
نگاهی به آمارهای منتشرشده از سوی بانک مرکزی در بخش حساب‌های ملی نشان می‌دهد از سال ۱۳۹۸ نرخ استهلاک سرمایه از سرمایه‌گذاری پیشی گرفته است. این وضعیت حتی در دوران جنگ تحمیلی هم اتفاق نیفتاده بود. این رخداد نشان می‌دهد زیرساخت‌های کشور به سمت فرسودگی و پیری می‌رود و سرمایه‌گذاری‌ها کفاف نوسازی و بازسازی را نمی‌دهد. این نقیصه خود را به‌صورت قطعی آب، برق و گاز و...نشان می‌دهد. به‌عبارت‌دیگر محدودیت‌های ارزی و کاهش ارزش واقعی اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای دولت باعث کاهش تشکیل سرمایه ثابت ناخالص و پیشی گرفتن استهلاک سرمایه شده است. افزایش مشکلات تامین مالی پروژه‌های عمرانی باعث شده تا طول زمان اجرای این طرح‌ها افزایش‌یافته و از ۱۰.۸ سال در سال ۱۳۸۵ به بیش از ۱۶ سال در سال ۱۳۹۹ برسد. بر اساس برآورد سازمان برنامه‌وبودجه و مرکز پژوهش‌های مجلس بیش از۷۰ تا ۸۰ هزار پروژه استانی و ملی در کشور وجود دارد. رقم غیررسمی اعلام‌شده برای تکمیل این پروژه‌ها به نرخ سال ۱۴۰۰، حدود ۷۰۰ هزار میلیارد تومان بوده است.
بررسی بودجه سالانه کشور نشان می‌دهد سهم بودجه‌های عمرانی در بودجه سنواتی در حال افزایش است اما نسبت بودجه عمرانی به جاری، این موضوع را تایید نمی‌کند. نسبت بودجه عمرانی مصوب به بودجه جاری از حدود ۶۶ درصد در سال ۱۳۷۶ به ۱۹ درصد در قانون بودجه سال ۱۴۰۰ رسیده است؛ یعنی در سال ۱۳۷۶ رقم بودجه مصوب عمرانی معادل ۶۶ درصد کل بودجه جاری دولت بوده است، اما این مقدار در سال ۱۴۰۰ به ۱۹ درصد کاهش‌یافته است. همچنین رقم بودجه عمرانی به جاری محقق شده از ۴۵ درصد در سال ۱۳۷۶ به حدود ۱۴ تا ۱۷ درصد در سال‌های اخیر رسیده است. از سوی دیگر در سال‌های ۱۳۷۶ تا ۱۳۹۹ به‌طور میانگین حدود۹۷ درصد از کل بودجه جاری مصوب دولت محقق شده که این نرخ برای بودجه عمرانی حدود ۷۰ درصد بوده است. از سوی دیگر از سال ۱۳۷۶ تا ۱۴۰۰ هزینه‌های جاری دولت ۲۰۱ برابر ولی بودجه عمرانی فقط ۵۸ برابر شده است.
درنهایت رشد ظاهری بودجه عمرانی هم ادامه نیافت بطوری که در سال جاری اعتبار مربوط به تملک دارایی‌های سرمایه‌ای متفرقه سال ۱۴۰۳ معادل ۶۶ هزار میلیارد تومان است. درحالی‌که این رقم در سال ۱۴۰۲ چیزی حدود ۱۷۶ هزار میلیارد تومان بود. بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، میانگین عمر طرح‌های تعیین‌شده در بودجه عمرانی امسال به حدود ۱۷ سال می‌رسد. یعنی هر پروژه عمرانی که کلید می‌خورد، به‌طور متوسط منابع مالی چهار یا پنج دولت متوالی را درگیر می‌کند.
همچنین طبق داده‌های مرکز پژوهش‌های مجلس، اعتبار موردنیاز این طرح‌ها رقمی در حدود دو هزار همت(هزار میلیارد تومان) است که در بودجه امسال، وعده تخصیص ۲۴۳ هزار میلیارد تومان از آن داده شد. با این اوصاف، در صورت محقق شدن این اعتبارات، بیش از هشت سال طول می‌کشد تا طرح‌های درج‌شده در بودجه عمرانی امسال به اتمام برسند.
طبق گزارش مرکز پژوهش‌ها ۶۳ درصد از طرح‌هایی که قرار بود در سال ۱۴۰۲ به اتمام برسند، تمام نشدند و در بودجه امسال جا خوش کردند.در بودجه امسال هم پیش‌بینی‌شده ۱۵۱ طرح تا انتهای سال ۱۴۰۳ به پایان برسد. افزون بر آن، طبق پیش‌بینی‌های لایحه بودجه، بیشتر طرح‌ها تا پایان ۱۴۰۷ به بهره‌برداری می‌رسند.
به قدمت یک‌عمر!
اولین بار نعمت اله اکبری،رییس وقت سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان از وضعیت بودجه تملک دارایی‌های سرمایه‌ای اصفهان در سال ۹۸ انتقاد کرد و گفت:"اصفهان دومین استان در تامین درآمدهای عمومی و بسیاری دیگر از بخش‌هاست اما رتبه آن در اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای و هزینه‌ای به ترتیب یازدهم و ششم است. وقتی این بودجه‌ها را نسبت به جمعیت استان اصفهان تقسیم می‌کنیم، میزان سرانه‌ها نیز نشان می‌دهد که اصفهان از وضعیت چندان مناسبی با توجه به ویژگی‌هایش برخوردار نیست."مرکز پژوهش‌های مجلس گزارشی را درباره وضعیت پروژه‌های عمرانی اصفهان در سال ۱۳۹۸ منتشر کرده که عمق مشکل زیرساخت‌های استان را نشان می‌دهد. طبق این گزارش در سال ۱۳۹۸، تعداد ۳۵۵۰ پروژه فعال در قالب ۷۱۲ طرح عمرانی در استان اصفهان وجود داشته که قدیمی‌ترین آن‌ها از سال ۱۳۴۶ آغازشده است. مجموع اعتبار پیش‌بینی‌شده برای پروژه‌های مذکور بالغ‌بر ۵۶ هزار میلیارد ریال بوده که درمجموع، ۴۳ درصد اعتبارات یادشده (بالغ‌بر ۲۴ هزار میلیارد ریال) برای اجرای پروژه‌ها تخصیص داده‌شده است. متوسط عمر پروژه‌های تملک دارایی‌های سرمایه‌ای استان اصفهان در سال ۱۳۹۸ حدود ۶ سال بوده است.
در سال یادشده، امور اقتصادی با ۲۵ درصد سهم و امور مسکن، عمران شهری و روستایی با ۵/۲۴ درصد، بیشترین سهم از تعداد پروژه‌های استان را به خود اختصاص داده بود. دو حوزه یادشده به ترتیب با سهم ۴/۴۷ درصدی و ۵/۲۹ درصدی، درمجموع ۷۷ درصد از منابع تخصیص داده‌شده به پروژه‌های عمرانی استان اصفهان را جذب کردند. ٦۴ برنامه عمرانی استان علی‌رغم در برگرفتن ۱۷۶۸ پروژه معادل ۸/۴۹ درصد کل پروژه‌های عمرانی استان، فقط ۸/۱۷ درصد از اعتبارات تخصیص‌یافته استان سهم داشته‌اند. ۵۲ برنامه از ۶۴ برنامه یادشده هر یک سهمی بسیار اندک و کمتر از ۵/۰ درصد از اعتبارات تخصیص‌یافته استان را جذب کردند. شهرستان اصفهان به‌عنوان مرکز استان، ضمن برخورداری از سهم ۱۲ درصدی از تعداد پروژه‌های استان، ۲۵ درصد از اعتبارات تخصیص‌یافته استان را جذب کرده تا عدم تعادل نسبی میان مرکز استان با سایر شهرستان‌ها مشاهده شود.
داستان تخصیص بودجه عمرانی
ازآنجایی‌که تخصیص و جذب بودجه عمرانی سخت شده، مجلس مصوب کرد که « مهلت جذب اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای و مالی قانون بودجه سنواتی کل کشور اعم از وجوه نقد و اوراق بهادار (اسناد خزانه، اوراق مشارکت و سایر اسناد مالی اسلامی) تا پایان شهریورماه سال بعد است.»
سال‌هاست که اصفهان رتبه یکی به آخر مانده را ازنظر بازگشت درآمد دارد. کمترین نسبت مربوط به تهران است و پس‌ازآن اصفهان قرار دارد اما تفاوت این استان با پایتخت در این است که عمده بودجه‌های ملی و درآمدهای دستگاه‌های ملی در تهران هزینه می‌شود.
سال گذشته میزان اعتبارات تملک دارایی ۲۵۰۰میلیارد تومان بود تا استان همانند سال‌های قبل در رتبه پانزدهم استان‌ها قرار بگیرد.میزان سرانه اعتبار تملک دارایی‌ها برای هر اصفهانی۴۶۸هزار تومان بود!نسبت اعتبارات تملک و جاری به درآمد عمومی در استان هم ۹.۸ درصد بود. به این معنی که کمتر از ۱۰ درصد از درآمدهای استان به‌صورت اعتبار جاری و تملک دارایی دریافت می‌شود.
امسال اما اوضاع بدتر است و پرداخت اعتبارات تملک دارایی استانی از منابع مختلف هزار و ۷۶۰ میلیارد تومان تعیین‌شده که مبلغ یک هزار و ۳۴۰ میلیارد تومان از این رقم به‌صورت نقد، ۱۲۳ میلیارد تومان به‌صورت واگذاری اسناد خزانه اسلامی و ۷۷ میلیارد تومان به‌عنوان اوراق تسویه به‌منظور تهاتر بدهی‌های دولت و پیمانکاران است.
در چنین شرایطی استاندار اصفهان بر مبنای سخنان و تاکیدهای وزیر کشور اعلام می‌کند که "تعیین تکلیف و اتمام پروژه‌های نیمه‌تمام استان در اولویت است.هدف ما این است که اگر پروژه جدیدی را آغاز می‌کنیم مسئولین مربوطه عهد ببندند طبق زمان‌بندی مشخص‌شده، پروژه را به اتمام برسانند و پروژه نیمه‌تمامی بر پروژه‌های گذشته اضافه نشود.در ایام پیش رو سامانه ایران یار زیرمجموعه سامانه منتاک کار خود را آغاز خواهد کرد تا طبق نظرسنجی مردمی پروژه‌های مهم برای آحاد مردم را در اولویت اجرا قرار دهیم."
به روایت رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی اصفهان، در زمان حاضر حدود ۷۰۰ پروژه احداثی نیمه‌تمام مانند ساخت مدرسه و بیمارستان در استان وجود دارد.
منبع: donya-e-eqtesad.com