ضرورت بازنگری در دستورالعمل محاسبه قیمت خوراک

ضرورت بازنگری در دستورالعمل محاسبه قیمت خوراک

دکتر حسین پارسیان * حسن جهانفر ** با ابلاغ دستورالعمل محاسبه قیمت خوراک و فرآورده‌‌های نفتی در تاریخ۱۴۰۲.۱۰.۲۳ و همچنین تعیین‌تکلیف فرمول تا پایان برنامه هفتم، هرچند دستورالعمل تصویب شده منجر به بهبود ویژگی پیش‌بینی‌‌پذیری نحوه محاسبه قیمت شده است؛ با این وجود با توجه به تغییرات صورت گرفته در جزئیات فرمول، سودآوری شرکت‌ها را به شدت تحت‌تاثیر قرار داده است.

به عنوان یک قاعده کلی، عدم‌سیاستگذاری بهینه و قیمت‌گذاری دستوری با لحاظ کردن صرفه و صلاح تولیدکننده منجر به عدم‌رغبت به تولید به دلیل کاهش سودآوری یا زیان‌‌ده شدن تولید گردیده و در نهایت نیز منجر به کمبود شدید کالای مشمول قیمت‌گذاری دستوری خواهد شد.

پیامدهای حاصل از اعمال دستورالعمل نرخ‌‌گذاری خوراک و فرآورده‌‌های نفتی منجر به کاهش سودآوری و کاهش مطالبات شرکت‌های پالایش نفت شده است. این اثرات در سه سرفصل اصلی خوراک، فرآورده‌‌های پالایشگاهی و مطالبات قابل بررسی است. در محاسبه نرخ خوراک دستورالعمل مزبور، چنانچه میزان گوگرد موجود در نفت تحویلی از حد مشخصی بیشتر شود مستلزم در نظر گرفتن جریمه است. حسب اظهارات مدیران پالایشگاه‌‌ها، میزان گوگرد موجود در نفت تحویلی بیشتر از قبل شده است که خود موجب استهلاک بالا در تجهیزات پالایشگاهی و افزایش ضرورت اورهال و هزینه‌‌های عملیاتی می‌شود.

روند تغییرات نرخ خوراک پالایشگاه‌‌ها قبل و بعد از دستورالعمل را نشان می‌دهد. همان گونه که ملاحظه می‌شود نرخ خوراک در دستورالعمل فعلی نسبت به دستورالعمل قبلی افزایش داشته است.

با توجه به نحوه محاسبه نرخ فرآورده‌‌های نفتی به‌ویژه بنزین در دستورالعمل مصوب مورخ ۱۴۰۲.۱۰.۲۳؛ کرک اسپرد پالایشگاه‌‌ها و همچنین حاشیه سود آنها نسبت به قبل کاهش یافته است. همچنین به‌نظر می‌رسد بازه مجاز برای عدم‌اعمال جریمه برای کیفیت پایین نفت خام با هزینه‌‌های تولید و از طرفی با جریمه کیفیت پایین فرآورده‌‌ها تناسبی ندارد. با توجه به کمبود بنزین در کشور، پالایشگاه‌‌ها ملزم به تولید بنزین بر اساس برنامه‌‌ریزی وزارت نفت هستند و به همین جهت گاهی ملزم به تولید میزان مشخصی بنزین با کیفیت کمتر جهت رسیدن به برنامه وزارت نفت هستند. در همین خصوص مطابق بند دوم مصوبه شماره ۱۴۳۰۱/م/ت۶۲۷۶۴ هـ مورخ ۱۴۰۳.۰۴.۰۲ هیات محترم وزیران طی جلسه مورخ ۱۴۰۳.۰۳.۲۷ در خصوص دستورالعمل مزبور مقرر شد؛ «در صورتی که با هدف افزایش تولید بنزین در کشور، شرکت پالایش و پخش فرآورده‌‌های نفتی ایران، پالایشگاه‌‌های نفت را ملزم به تولید بنزین با کیفیت معمولی کند، بنزین تولید شده مشمول تعدیل نرخ ناشی از کاهش کیفیت نخواهد شد.» در این خصوص تاکنون اقدامی جهت تعیین‌تکلیف‌ سازوکار اجرایی بند دوم مصوبه مذکور، تعیین آثار مالی و سایر جنبه‌‌های احتمالی آن صورت نپذیرفته است.

بر اساس صورت‌های مالی ۶ماهه منتهی به ۱۴۰۳.۰۶.۳۱ (آخرین صورت مالی حسابرسی شده در دسترس) حاشیه سود ناخالص و سود خالص پالایشگاه‌‌ها نسبت به دوره مشابه سال قبل کاهش قابل‌توجهی داشته است.

با توجه به مصوبه مورخ ۱۴۰۳.۰۳.۲۷ هیات محترم وزیران تنها حدود ۲ ماه از سال مالی ۱۴۰۲ محاسبات نرخ خوراک و فرآورده‌‌ها با دستورالعمل جدید صورت پذیرفته است و آثار مالی موضوع در عملکرد میان‌‌دوره‌‌ای سال ۱۴۰۳ مشهود است.

همچنین اطلاعات مالی شرکت نفت ستاره خلیج فارس (شرکت غیر‌بورسی که ۴۹‌درصد سهام آن متعلق به شرکت نفت و گاز و پتروشیمی تامین است) در جدول لحاظ شده است.

موضوع بعدی در خصوص مطالبات پالایشگاه‌‌ها از دولت است. در صنعت پالایش نفت، فروشنده نفت خام و میعانات و خریدار فرآورده‌‌های اصلی، شرکت‌های تابعه وزارت نفت هستند. طی سنوات اخیر مطالبات شرکت‌های پالایشی از دولت به مرور افزایش یافت. عدم‌پرداخت مطالبات از سوی دولت، مشکلات نقدینگی جدی برای شرکت‌های پالایشی و مانعی جدی در اجرای طرح‌‌های کیفی‌‌سازی ایجاد کرده که در نهایت منجر به کاهش دریافت تخفیف نرخ خوراک می‌شود.

سخن آخر اینکه ایرادات دستورالعمل قیمت‌گذاری خوراک و فرآورده‌‌های شرکت‌های پالایش نفت به عنوان یکی از صنایع استراتژیک کشور، عدم‌استقبال بخش خصوصی از سرمایه‌گذاری در این صنعت و تحمیل زیان به طیف وسیعی از سهامداران (از سهامداران سهام عدالت گرفته تا صندوق‌های بازنشستگی و سایر سهامداران خرد) را به همراه خواهد داشت. کاهش سودآوری و عدم‌دریافت مطالبات شرکت‌های پالایش نفت؛ در یک دور باطل اجرای طرح‌‌های کیفی‌‌سازی و به تبع آن دریافت کامل تخفیف نفت خام را با مشکل روبه‌رو می‌کند. بنابراین در خصوص دستورالعمل مزبور، ۴ پیشنهاد ذیل می‌تواند راهگشا باشد:

•تناسب قیمت‌گذاری نفت خام تحویلی با فرآورده‌‌ها: در دستورالعمل قیمت‌گذاری خوراک و فرآورده‌های اصلی، تخفیف نفت خام تحویلی متناسب با کیفیت آن صورت گیرد. همچنین نرخ فرآورده‌‌های اصلی در تناسب با کیفیت نفت خام تحویل شده به پالایشگاه تعیین شود.

• اعمال مدیریت سهامداران در پالایشگاه‌‌‌ها: دستورالعمل قیمت‌گذاری مورد اشاره بر اساس کیفیت فرآورده‌‌های تولیدی تدوین شده است. لیکن اجرای طرح‌‌های کیفی‌‌سازی به دلیل وجود تحریم‌‌های اقتصادی با تاخیر صورت می‌گیرد و از سوی دیگر ترکیب تولیدات شرکت‌های پالایشی باید با توجه به نیاز کشور و مطابق برنامه‌‌های ابلاغی صورت (مشکل کمبود بنزین) گیرد. بنابراین دستورالعمل باید به نحوی تدوین شود که مدیران شرکت امکان تصمیم‌گیری در راستای صرفه و صلاح سهامداران را داشته باشند.

• تدوین دستورالعمل مربوط به اعمال مصوبه هیات وزیران: همان‌طور که در مصوبه شماره ۱۴۳۰۱/م/ت۶۲۷۶۴ هـ مورخ ۱۴۰۳.۰۴.۰۲ هیات محترم وزیران طی جلسه مورخ ۱۴۰۳.۰۳.۲۷ در خصوص دستورالعمل قیمت‌گذاری خوراک و فرآورده‌‌های نفتی پالایشگاه‌‌های نفت نیز عنوان شده در صورتی که با هدف افزایش تولید بنزین در کشور، شرکت پالایش و پخش فرآورده‌‌های نفتی ایران، پالایشگاه‌‌های نفت را ملزم به تولید بنزین با کیفیت معمولی کند، بنزین تولید شده مشمول تعدیل نرخ ناشی از کاهش کیفیت نخواهد شد. این موضوع در شرکت نفت ستاره خلیج فارس به دلیل تولید بنزین بیشترین تاثیر را داشته است. بنابراین پیشنهاد می‌شود برای اجرایی شدن این امر بخشی از دستورالعمل مزبور به این موضوع اختصاص یابد.

• تسریع در پرداخت مطالبات: جهت تسریع در پرداخت مطالبات شرکت‌های پالایشی از شرکت‌های پالایش و پخش فرآورده‌‌های نفتی یا تهاتر بدهی با مطالبات شرکت‌ها سازوکارهای مناسب در دستورالعمل تعیین نرخ خوراک و فرآورده‌‌های نفتی پیش‌بینی شود.

امید است با بازنگری در دستورالعمل محاسبه قیمت خوراک و فرآورده‌‌های نفتی و با بهره‌‌گیری از پیشنهادهایی که در بالا مطرح شده، اقدامات شایسته‌‌ای در راستای توسعه شرکت‌های پالایش نفت به عمل آید و زمینه توسعه اقتصادی کشور را بیش از پیش فراهم آورد.

* کارشناس و پژوهشگر مسائل مالی و اقتصادی

** کارشناس بازار سرمایه

منبع: donya-e-eqtesad.com