مسیر سبز توسعه ساختمان
مسیر سبز توسعه ساختمان
دنیای اقتصاد : بخش مسکن و ساختمان نزدیک به یک دهه «رکود ساخت‌وساز» را پشت‌‌سر می‌‌گذارد، بحران‌هایی همچون جهش‌‌های متوالی قیمت مسکن، رشد سنگین هزینه صاحب‌‌خانه شدن و همچنین سطح بالای تورم ساخت و تورم زمین باعث شده این بخش با افت سرمایهگذاری ساختمانی روبهرو شود. هر چند شرکت‌های ساختمانی و توسعه‌‌دهنده‌‌ها به دلیل «مهارت و تجربه فعالیت در شرایط سخت» و همچنین «بنیه اعتباری مناسب» همچنان در این بخش فعال هستند اما گروه قابل‌توجهی از سازنده‌‌های کوچک و متوسط در سال‌های اخیر امکان ادامه فعالیت را به دلیل مسائل تورمی متعدد و سیاست‌‌های نادرست برابر تورم مسکن، از دست دادند و امروز این بخش با رکود تورمی روبهرو است.
برون رفت از وضعیت کنونی رکود در بازار مسکن نیازمند تغییر رویه نه فقط در تصمیم‌گیری‌‌های عمرانی بلکه در بسیاری از حوزه‌‌های دیگر است. ایران با نزدیک شدن به پایان سال ۱۴۰۳ در حالی نخستین سال از برنامه هفتم توسعه را به پایان می‌‌برد که برخلاف هدف‌گذاری این برنامه و قانون بالادستی کشور برای رسیدن به دوره انتظار ۷ ساله برای ابتیاع مسکن هم اکنون با رقمی در حدود ۱۵۰ سال انتظار بر اساس درآمدهای کنونی مواجه است. از سوی دیگر کشور با کسری قابل‌توجه در تولید گاز روبهرو شده که همزمان با نبود زیرساخت‌‌های لازم برای تولید برق، ناترازی عظیمی را در مبحث انرژی رقم زده است.
در همین حین صاحب‌نظران و کارشناسان حوزه مهندسی و سازندگان ساختمانهای پایدار و سازگار با محیط‌زیست بر این باور هستند که مانند تجربه به ثبت رسیده در کشورهای پیشرفته، ایران نیز ناگزیر است تا از وضعیت کنونی ساخت‌وساز سنتی گذر کند و به دورهای پا بگذارد که در آن مانند سایر کشورها نه فقط کیفیت سازه از لحاظ استحکام مورد توجه قرار میگیرد بلکه بازیافت‌پذیری مصالح در بلندمدت و همچنین کاهش مصرف انرژی به‌خصوص استفاده از انرژیهای تجدید‌پذیر نه فقط از سوی جوامع آکادمیک بلکه از سوی سیاستگذاران و تصمیم‌گیران حوزه مسکن و سازندگان ساختمان مورد توجه واقع شود.
در واقع بررسی آمارهای رسمی و گفته‌‌‌های مسوولان نشان می‌دهد که وضعیت فعلی ساخت‌وساز در ایران بسیار با آنچه که در بازارهای نوظهور و کشورهای توسعه‌یافته در حال رقم خوردن است تفاوت جدی دارد. از لحاظ تعاریف حقوقی و قانونی نیز کشور همچنان در دورهای قرار دارد که ساختمان‌سازی چه با هدف تولید تجاری و اداری باشد چه مسکونی در چارچوب شخصیت حقوقی به صرفه نیست و همچنان به شکل سنتی و با استفاده از توان سرمایهگذاری افراد انجام می‌شود. چنین وضعیتی شرایطی را رقم زده که در آن قانون‌گذار حتی اگر تمامی پیش‌زمینه‌‌‌های لازم را برای صنعتی‌سازی و فراتر از آن ساخت شهرهای پایدار با استفاده از مصالح دوستدار محیط‌زیست نیز در دستور کار قرار دهد احتمالا نمی‌تواند بر اجرای این قانون به دلیل بالا بودن تعداد افراد سازنده ساختمان به جای شرکت‌ها نظارت جدی و کارآمدی داشته باشد.
تمامی این عوامل بستری ایجاد می‌کند که در آن این نیاز مهم یعنی لزوم ایجاد ۸ میلیون واحد مسکونی برای تحقق یافتن در شرایط کنونی در هاله‌‌‌ای از ابهام قرار گیرد. هم اکنون در شرایطی به سر می‌‌‌بریم که با وجود کارآمد نبودن سیستم اعتباری برای تامین مالی طرف تقاضا و در هم تنیده شدن هر چه بیشتر کلاف محدودیت‌ها بر سر راه توسعه‌‌‌گری ساختمان، آینده این بازار به‌ویژه بازار مسکن در هاله‌‌‌ای از ابهام قرار گرفته و مشخص نیست که آیا بازار یاد شده را می‌توان به این زودی‌‌‌ها از رکود نجات داد یا خیر؟
جای خالی مسکن پایدار
بحث تامین مسکن پایدار و توجه به حداقل‌سازی آسیب‌های زیست محیطی در ساخت مسکن یکی از مسائل مهمی است که امروزه در کشورهای مختلف به خصوص کشورهای پیشرفته مورد توجه قرار میگیرد. با این حال در بررسی ظرفیتهای صنعت ساختمان و مقوله ساخت مسکن این سوال پیش میآید که آیا توجه به مسکن پایدار یکی از مواهب ناشی از پیشرفت و توسعه‌یافتگی کشورهاست یا اینکه در کشورهای در حال توسعه نظیر ایران نیز توجه به این امر لازم و ضروری است. در این خصوص س یامک پیربابایی عضو موسس انجمن صنعت ساختمان، با اشاره به درهم‌تنیدگی این دو مقوله گفت: من مسکن پایدار را به عنوان یک عنصر موثر در توسعه پایدار می‌بینم و فکر می‌کنم که بخشی از هدف ما برای توسعه کشور از طریق ایجاد مسکن پایدار میسر خواهد شد.
او ادامه داد: برای نیل به این هدف در مرکز پژوهش‌‌‌های انجمن صنعت ساختمان و در جلسات انجمن به دو نکته رسیدیم که از نظر من این دو نکته بسیار حائز اهمیت است. نکته اول توجه به چرخه عمر مسکن است که متاسفانه در ایران به دلایل مختلف مورد توجه قرار نمی‌‌‌گیرد. یکی از این دلایل طرح‌‌‌های تفصیلی است که شهرداری‌‌‌ها در رابطه با ساخت مسکن دارند، از جمله تغییرات برآمده از این طرح‌‌‌های تفصیلی می‌توان به تغییر در بافت‌‌‌های ساخته شده و تغییر در ظاهر مسکن اشاره کرد. نکته دیگر که با نکته اول دست به دست هم می‌دهند و مسکن غیر پایدار ایجاد می‌کنند مسائل زیست محیطی است.
در صورت توافق بر سر این دو نکته به نظر میآید که برای ایجاد مسکن پایدار و متناسب با نیازهایی نظیر معماری همسو با صرفهجویی انرژی جای توسعه‌‌‌گر در حال حاضر خالی است. پیر بابایی در خصوص شکل‌دهی به نحوه رفتار سازندگان و عمر پایین ساختمان در شهرسازی کشور گفت: اگرچه طرح تفصیلی در پایین بودن عمر ساختمان‌‌‌ها در ایران نقش موثری دارد با این حال تنها عامل شکل‌دهنده به این مشکل نیست. مشکلات برآمده از ریسک‌‌‌های سیستماتیک نظیر تورم بالا که قیمت نهاده‌‌‌های تولید را افزایش می‌دهد نیز در این مبحث موثر است، تورم ممکن است برای یک سازنده صرفه ایجاد کند تا با تخریب یک ساختمان برای افزایش تعداد طبقات اقدام کند.
این عضو انجمن ساختمان با اشاره به اینکه ما نیاز داریم تا برای چند دهه تکلیف شهر مشخص باشد گفت: بلاتکلیفی در تصمیم‌گیری و تغییرات متعددی که در عرصه تدوین قوانین مربوط به شهرسازی رخ داده است مشکل‌ساز شده و ما برای گذر از وضعیت موجود و استفاده از ظرفیتهای بالقوه نیاز به وحدت رویه در تصمیمات این حوزه داریم. من با احترام به تمام تصمیم‌گیران و فعالان سیاستگذاری در حوزه شهری می‌‌‌گویم که در کشورهای توسعه‌یافته ما شاهد تغییرات وسیع در زمینه قوانین و ضوابط کلان نظیر طرح‌‌‌های تفصیلی نیستیم.
نقشه راهی برای چند دهه
سیامک پیربابایی با اشاره به این نکته که بلاتکلیفی در حوزه قانون‌گذاری طرح‌‌‌های‌تفصیلی سبب شده تا هم‌اکنون در برخی مناط ق تهران شاهد ساختمانهای با ارتفاع‌‌‌های گوناگون باشیم، افزود: همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره کردم اگر توجه به چرخه عمر و توجه به موضوعات زیست محیطی به خصوص انرژیهای تجدید‌پذیر را به عنوان دو نکته مهم برای رسیدن به مسکن پایدار از میان سایر نکته‌‌‌ها برگزینیم از نظر انجمن ساختمان نقش توسعه‌‌‌گر در ۴۰ سال گذشته مورد غفلت قرار گرفته است. در طول این مدت همواره سازندگان و پیمانکاران خوبی داشته‌‌‌ایم اما ایران فاقد توسعه‌‌‌گر یا دولوپر به مانند کشورهای توسعه‌یافته بوده است.
عضو هیات‌مدیره انجمن صنعت ساختمان، تاکید کرد: باید توجه داشت که نقش دولوپر فقط ساخت یا تبدیل نهاده‌‌‌های تولید صنعت ساختمان به مسکن نیست، کار دولوپر این است که نوآوری را وارد صنعت ساخت کند و فناوری‌‌‌های نو در کار خود به کار گیرد. برای مثال هم اکنون در کشورهای پیشرفته، معماری سبز به معنای طراحی ساختمان متناسب با ظرفیتهای زیست‌محیطی مورد توجه قرار میگیرد، همچنین سعی می‌شود تا معماری ساخت با معماری انرژی توام باشد. یکی از مسائلی که امروزه در جهان به دلیل اهمیت توسعه پایدار و حفاظت از محیط‌زیست، مورد توجه قرار گرفته تلفیق و ادغام مسائل مربوط به صرفهجویی انرژی و مصرف بهینه آن در طراحی ساختمان است و جای این مهم هم اک نون در کشور ما خالی است.
پیربابایی افزود: سعی ما این است که با کمک دولت، شهرداری‌‌‌ها و استفاده از نخبگان ایرانی که در بدنه کارشناسی مجموعه‌‌‌های خود داریم به این مسائل جامه عمل بپوشانیم.
توانمندی در غیاب فرهنگ
این عضو انجمن صنعت ساختمان با اشاره به توانمندی‌‌‌هایی که در تاریخ معماری ایران برای استفاده از ظرفیتهای محیط‌زیست بدون آسیب به آن وجود داشته و توجه پیشینیان به بهره‌‌‌گیری استعدادهای موجود در طبیعت، برای ساخت ساختمانهای سازگار با شرایط طبیعی گفت: کشور ما پیشینه تاریخی درخشانی از لحاظ معماری سازگار با محیط‌زیست دارد و همچنان برخی از معماران مطرح جهان وقتی به ایران می‌‌‌آیند از این شیوه ساخت، بسیار تمجید می‌کنند و آن را مورد بررسی و مطالعه قرار می‌دهند. با توجه به این مسائل، سوالی که پیش میآید این است که کشوری که برای قرن‌‌‌ها توانسته از امکانات زیست محیطی و ترکیب آن با نخبگی ایرانی بهترین بهره را در طراحی ساختمان ببرد چرا هم‌اکنون دردور تسلسل باطل قرار گرفته است؟ من فکر نمی‌‌‌کنم که سازنده یا دولوپرها یا سلیقه بازار تنها عامل شکل‌دهی به این مساله باشد، نمی‌توان چنین موضوعی را به شکل تک‌بعدی مورد آسیب‌شناسی قرار داد.
هم اکنون در کشوری مثل آلمان استفاده از سوخت پاک هیدروژن مورد توجه قرار گرفته و بخار تولید شده حاصل از گرمای آن در شبکه آبرسانی شهرهای این کشور استفاده می‌شود. فراتر از این‌‌‌ها در کشورهای پیشرفته هم اکنون بحث استفاده بهینه از باد در ساختمان‌‌‌ها و انرژی خورشیدی نیز بسیار اهمیت یافته است به طوری که در معماری روز دنیا مسائلی نظیر زاویه تابش و میزان نور وارد شده به ساختمان و تاثیر آن بر کاهش مصرف انرژی مورد توجه قرار گرفته و مسائلی از این دست به عنوان یک مقوله دارای ارزش در بحث طراحی ساختمان قلمداد شده است. بنابراین آنچه که ما هم اکنون در ایران پیش روی خود داریم کاستی در زمینه توانمندی‌‌‌ها نیست، بلکه مشکل از فرهنگ و نگاه شکل‌دهنده به طراحی ساختمان‌‌‌هاست.
نیاز به عزم ملی برای کاهش ردپای کربن
به گفته کارشناسان یکی از مسائلی که سبب شده تا در ساخت‌وساز به خصوص در حوزه مسکن در ایران به تجدید‌پذیری مواد و مصالح استفاده شده در سازه‌‌‌ها و سایر دغدغه‌‌‌های محیط‌زیستی توجه کافی نشود، پایین بودن قیمت نهاده‌‌‌های انرژی است که شرایطی را پدید آورده تا در آن استفاده از مصالح غیر تجدید‌پذیر که با انرژی ارزان تولید آنها صرفه بیشتری دارد، ممکن باشد. برای مثال یکی از دلایل عدم توجه به ساختمانهای پایدار در ایران استفاده بسیار از مصالحی نظیر آجر و سایر مصالح سفالی یا سیمان است که انرژی در تولید آنها نقش بسیار پررنگی دارد و همین امر باعث می‌شود تا در شرایط ارزان بودن نهاده‌‌‌هایی نظیر گاز تولید چنین اقلامی بسیار به صرفه‌‌‌تر باشد. همین امر سبب می‌شود تا نه تنها در کوتاه مدت بلکه در بلندمدت به سبب از دست رفتن منابع طبیعی ایران به عنوان دارایی‌‌‌های بین نسلی کشور متضرر شود.
سیامک پیربابایی ضمن تایید این نکته گفت: بدون شک ایران نیازمند آن است تا در تولید ساختمان و مصالح ساختمانی رد پای کربن یا فوت‌پرینت کربن را در ایران کاهش دهد. با این حال نیل به این هدف نیازمند عزم ملی است. بنابراین مساله قیمت انرژی اگرچه تاثیر دارد اما تنها عاملی نیست که پایدار نبودن ساختمان در ایران و هدر‌رفت انرژی را تشدید می‌کند. مسلما فرهنگ مصرف نیز عامل دیگری است که سبب شده تا ما در استفاده بهینه از اقلام مختلف انرژی در صنعت ساختمان موفق عمل نکنیم. به نظر من بخش عمده این عدم توفیق ناشی از فرهنگ مصرف است.
لزوم استفاده از نظرات بخش‌خصوصی در تصمیمات
این عضو انجمن صنعت ساختمان با اشاره به اهمیت و جایگاه مصالح سازگار با محیط‌زیست که می‌توانند از هدر‌رفت منابع انرژی جلوگیری کند، گفت: توسعه‌‌‌گران ساختمان از تولید چنین مصالحی استقبال می‌کنند؛ اما واقعیت این است که رشد و آگاهی قابل‌توجهی فعلا در جامعه وجود ندارد. او ادامه داد: چون مسائلی تاکنون نیز مطرح شده و بنابراین هم اکنون نیاز است تا برای عبور از این مشکل راه‌حل‌‌‌های عملی اندیشیده شود، در سال ۱۴۰۰ شورای شهر تهران لایحه‌‌‌ای برای ساختمانهای سبز ارائه کرد که متاسفانه به رغم تمامی مشکلاتی که ذکر شد تاکنون چندان به آن رسیدگی نشده است. البته در هفته‌‌‌های اخیر این مسیر معکوس شده و موضوع یاد شده مجددا مورد توجه قرار گرفته است. این لایحه در انجمن صنعت ساختمان نیز مطالعه شد. لایحه خوبی است اما به نظر می‌‌‌رسد که برای اجرایی شدن از مشوق‌‌‌های کافی و کارآمدی برخوردار نیست. به نظر می‌‌‌رسد که این لایحه به جای آنکه برای مقابله با آلودگی‌‌‌ها و تولید مصالح کارآمد مشوق‌‌‌های لازم را ارائه دهد بیشتر بر مسائل سلبی توجه داشته است. چنین روش‌هایی اگرچه ممکن است لازم باشد اما قطعا کافی نیستند.
همچنین نکته دیگری که در این لایحه وجود دارد این است که شهرداری نمی‌تواند به تنهایی تمامی بار ثمر‌بخشی چنین لایحه‌‌‌ای را به دوش بکشد. بنابراین دستیابی به اهداف این لایحه نیاز به پیگیری و اجرای مساله در بعدی کلان‌تر از شهرداری‌‌‌ها دارد و نیاز به نگاه ملی در این زمینه داریم. بررسی تجربه دیگر کشورها حاکی از این است که برای ایجاد ساختمانهای پایدار مشوق‌‌‌هایی نظیر مشوق‌‌‌های مالیاتی به توسعه‌‌‌گران ارائه شده است. امروزه در کشورهای پیشرفته اروپایی به وضوح دیده می‌شود که ایجاد‌کننده انرژیهای تجدید‌پذیر، مالیات خود را از طریق یارانه‌‌‌ها و مشوق‌‌‌هایی که در نظر گرفته شده مجددا دریافت می‌کند. در کنار این دو نکته مساله سومی که حتما باید مورد توجه قرار گیرد این است که به نظر من یکی از مهم‌‌‌ترین دلایل، وجود مشکل در زمینه نبود ساختمانهای پایدار عدم حضور بخش‌خصوصی واقعی در تصمیم‌گیری‌‌‌هاست. به نظر می‌‌‌رسد با در نظر گرفتن این سه نکته در بعد اجرا می‌توان امید داشت تغییرات ملموسی برای بهبود مصرف انرژی در بخش ساختمان ایجاد شود.
پیربابایی در پایان گفت: امیدوارم که نظرات کارشناسی و نخبگان صنفی به گوش تصمیم‌گیران این موضوعات برسد. چنین مسائلی بدون شک با نگاه‌‌‌های فردی یا جزیره‌‌‌ای در یک نهاد دولتی به درستی حل نمی‌‌‌شوند؛ بنابراین امیدوارم که نهضت ملی برای رسیدن به هدف توسعه و پایداری ساختمان شکل بگیرد. ما نیز (انجمن صنعت ساختمان) به سهم خود در این مسیر آماده کمک‌رسانی برای نیل به هدف مذکور هستیم.
منبع: donya-e-eqtesad.com