وصف حال صنعت بدحال
وصف حال صنعت بدحال
امیرعباس صادقی * صنعت خودرو در ایران، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین بخش‌های تولیدی و اشتغال‌زایی کشور، همواره نقشی محوری در اقتصاد ملی ایفا کرده است. این صنعت، که از دیرباز با چالش‌های متعددی مواجه بوده، در سال‌های اخیر با تغییراتی بنیادین در ساختار تولید و زنجیره تامین همراه شده است. از یک‌سو، تلاش برای افزایش تولید داخلی و کاهش وابستگی به منابع خارجی، سیاست‌گذاری‌های کلان این حوزه را تحت‌تاثیر قرار داده و از سوی دیگر، رشد تقاضا برای خودروهای برقی و هیبریدی در سطح جهانی، ضرورت بازنگری در رویکردهای فناوری و توسعه محصولات را بیش از پیش آشکار کرده است.
در این میان، نقش سیاست‌های اقتصادی، از جمله نرخ بهره، دسترسی به منابع مالی و سیاست‌های ارزی، بر روند تولید و قیمت‌گذاری در این صنعت غیرقابل انکار است. همچنین، تغییرات ژئوپولیتیک و تحولات در بازارهای جهانی، بر تامین مواد اولیه و قطعات تاثیر می‌گذارد و ضرورت تطبیق با استانداردهای بین‌المللی را برای خودروسازان داخلی پررنگ‌تر می‌کند.
با این حال، وجود چالش‌ها مانع پتانسیل‌های بزرگ این صنعت برای تحول و رشد نیست. نیروی کار متخصص، ظرفیت‌های تحقیق و توسعه و تقاضای پایدار داخلی، همگی از عواملی هستند که می‌توانند مسیر پیشرفت را برای صنعت خودرو در ایران هموار کنند.
تحریم‌ها و صنعت خودرو
تحریم‌های بین‌المللی تاثیر عمیقی بر صنعت خودرو ایران گذاشته‌اند و این تاثیرات از جنبه‌های مختلف تولید، واردات و توسعه فناوری در این صنعت قابل بررسی است. تحریم‌ها که به‌طور خاص طی دهه‌های اخیر شدت گرفته است و تاثیرات زیادی در بخش‌های مالی، تجاری و صنعتی داشته، باعث محدودیت‌های شدیدی در توانایی خودروسازان ایرانی برای رقابت در بازارهای داخلی و بین‌المللی شده‌اند.
یکی از بزرگ‌ترین مشکلات ناشی از تحریم‌ها، خروج شرکای خارجی از ایران بوده است. شرکت‌های بزرگی مانند پژو، رنو و هیوندای که در سال‌های قبل از تحریم به‌عنوان شرکای تجاری خودروسازان ایرانی فعالیت داشتند، با اعمال تحریم‌ها ناچار به خروج از بازار ایران شدند. این خروج باعث شد بسیاری از پروژه‌های مشترک نیمه‌کاره رها شوند و خطوط تولیدی که وابسته به قطعات و فناوری‌های خارجی بودند، متوقف شوند.
تحریم‌ها دسترسی خودروسازان ایرانی به قطعات وارداتی را نیز دشوار کرده‌اند. بخش قابل توجهی از قطعات خودروهای تولیدشده در ایران از طریق واردات تامین می‌شود، اما محدودیت‌های ارزی و مشکلات انتقال پول به دلیل تحریم‌های بانکی باعث شده‌اند که واردات این قطعات با هزینه‌های بالا و تاخیرهای زیاد صورت گیرد. این مسئله هزینه تولید را افزایش داده و همچنین باعث افت کیفیت محصولات شده است.
از دیگر پیامدهای تحریم‌ها، عدم دسترسی خودروسازان ایرانی به فناوری‌های نوین و تجهیزات پیشرفته است. صنعت خودرو جهان به‌سرعت در حال حرکت به سمت استفاده از فناوری‌های جدید مانند خودروهای برقی، خودروهای هوشمند و سیستم‌های کاهش آلایندگی است. اما خودروسازان ایرانی به دلیل محدودیت در تعامل با شرکت‌های خارجی و عدم امکان خرید تجهیزات پیشرفته، از این روند عقب مانده‌اند. این مشکلات به‌طور مستقیم و غیرمستقیم به مصرف‌کنندگان نیز منتقل شده و باعث افزایش نارضایتی عمومی نسبت به وضعیت صنعت خودرو در ایران شده است. با توجه به این شرایط، برای خروج از این بحران، رفع تحریم‌ها یا اتخاذ سیاست‌هایی برای کاهش وابستگی به منابع خارجی ضروری به نظر می‌رسد.
همان‌طور که در نمودار ۱ مشاهده می‌شود در سال‌های اخیر با توجه به ادامه‌دار بودن تحریم‌ها و تداوم فشارهای اقتصادی زیاد بر تولیدکنندگان و مردم میزان تولیدات صنعت خودرو در حال کاهش است. مهم‌ترین دلیل این کاهش افزایش هزینه‌های تولید است که در نتیجه آن صنعت خودرو را از رونق انداخته است.
نوسانات نرخ ارز
بخش عمده‌ای از قطعات مورد‌نیاز خودروسازان ایرانی از طریق واردات تامین می‌شود. افزایش نرخ ارز هزینه واردات این قطعات را به‌طور چشمگیری افزایش داده و قیمت تمام‌شده خودروهای تولیدی را بالا برده است. این افزایش هزینه‌ها معمولاً به دلیل محدودیت‌های قیمت‌گذاری دستوری نمی‌تواند به‌طور مستقیم به مصر فکننده منتقل شود. در نتیجه، خودروسازان با کاهش سودآوری و حتی زیان‌دهی مواجه می‌شوند.
افزایش ناگهانی نرخ ارز معمولاً به افزایش تقاضای سفته‌بازی برای خودرو منجر می‌شود. در این شرایط، خودرو به‌عنوان یک کالای سرمایه‌ای جذاب برای حفظ ارزش پول در نظر گرفته می‌شود و بسیاری از افراد به جای خرید خودرو برای استفاده شخصی، به هدف سرمایه‌گذاری و کسب سود وارد این بازار می‌شوند. این افزایش تقاضای غیرواقعی به جهش قیمت‌ها در بازار آزاد و ایجاد شکاف قیمتی میان خودروهای عرضه‌شده توسط کارخانه و قیمت‌های بازار منجر می‌شود.
همان‌طور که در نمودار 2 مشاهده می‌شود، سود و زیان دلاری شرکت‌های ایران‌خودرو، سایپا و پارس‌خودرو دارای روندهای نوسانی زیادی هستند و در سال‌های اخیر با توجه به جهش‌های متعدد قیمت دلار و کاهش ارزش پول ملی این شرکت‌ها در زیان فزاینده‌ای قرار دارند. افزایش نرخ ارز مستقیماً هزینه‌های وارداتی را بالا برده و بهای تمام‌شده تولید را افزایش می‌دهد. در چنین شرایطی، اگر این شرکت‌ها نتوانند افزایش هزینه‌ها را به قیمت نهایی محصولات منتقل کنند، حاشیه سودشان کاهش می‌یابد. در همین حال، افزایش نرخ ارز، تقاضای داخلی برای خودروهای تولیدی را نیز به دلیل کاهش قدرت خرید مصرف‌کنندگان محدود می‌کند. این امر فشار مضاعفی بر فروش این شرکت‌ها وارد کرده و می‌تواند به افت عملکرد مالی آنها منجر شود.
این مشکلات نه‌تنها بر مصرف‌کنندگان، بلکه بر کل صنعت خودرو نیز تاثیر منفی گذاشته و توسعه و پیشرفت این صنعت را به‌شدت محدود کرده است. برای کاهش این اثرات، نیاز به سیاست‌های اقتصادی پایدار و مدیریت بهتر بازار ارز وجود دارد تا از نوسانات شدید جلوگیری شود و صنعت خودرو بتواند در شرایطی باثبات‌تر به فعالیت خود ادامه دهد.
نقش تقاضا
تقاضا در صنعت خودرو ایران تحت‌تاثیر عوامل اقتصادی، اجتماعی و سیاسی قرار دارد و به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نیروهای شکل‌دهنده این بازار شناخته می‌شود. یکی از اصلی‌ترین عوامل تاثیرگذار بر تقاضای خودرو، سطح درآمد و قدرت خرید خانوارهاست. از سوی دیگر، هرگونه بهبود در سطح درآمد یا ارائه تسهیلات مالی می‌تواند باعث افزایش تقاضا شود. نگاه سرمایه‌ای به خودرو یکی دیگر از عوامل مهمی است که بر تقاضای خودرو در ایران تاثیر گذاشته است. به دلیل نوسانات شدید اقتصادی و نرخ تورم، بسیاری از افراد به خودرو به‌عنوان یک کالای سرمایه‌ای نگاه می‌کنند. این دیدگاه باعث شده که تقاضای غیرمصرفی در بازار خودرو افزایش یابد و افراد و دلالان به‌دنبال خرید خودرو نه برای استفاده، بلکه برای کسب سود از اختلاف قیمت کارخانه و بازار آزاد باشند. افزایش مداوم قیمت خودرو، که اغلب ناشی از تورم، نوسانات نرخ ارز و کاهش عرضه است، بسیاری از مصرف‌کنندگان را به خرید زودهنگام ترغیب می‌کند تا از افزایش بیشتر قیمت‌ها جلوگیری کنند.
همچنین، نبود تنوع در محصولات داخلی و کیفیت پایین برخی خودروها باعث شده که بخش قابل توجهی از تقاضای بازار به سمت خودروهای وارداتی یا برندهای مونتاژی سوق پیدا کند. یکی دیگر از عوامل اثرگذار بر تقاضا، رشد جمعیت و نیاز روزافزون به وسایل نقلیه شخصی است. با افزایش جمعیت، به‌ویژه در مناطق شهری، تقاضا برای خودرو نیز افزایش یافته است. همچنین، توسعه ناکافی سیستم حمل‌ونقل عمومی و عدم دسترسی به گزینه‌های کارآمد حمل‌ونقل نیز باعث شده که خودرو شخصی به یک نیاز اساسی تبدیل شود. شرایط پرداخت و تسهیلات مالی ارائه‌شده از سوی خودروسازان یا بانک‌ها نیز نقش مهمی در تقاضا دارد. طرح‌های فروش اقساطی، پیش‌فروش‌ها و تسهیلات اعتباری می‌توانند تقاضا را تحریک کنند، به‌ویژه در شرایطی که قدرت خرید کاهش یافته است. به‌طور کلی، مدیریت تقاضا در بازار خودرو نیازمند سیاست‌گذاری دقیق و هماهنگ در حوزه‌های اقتصادی و صنعتی است تا بتوان از تاثیرات منفی عوامل مختلف بر بازار جلوگیری کرد. همان‌طور که در نمودار 3 مشاهده می‌شود نرخ فروش خودرو به دلیل افزایش هزینه‌ها به‌صورت تصاعدی در حال افزایش بوده که باعث شده میزان تقاضا برای خودرو به‌طور چشمگیری کم شود.
بازار سرمایه و صنعت خودرو
بازار سرمایه، به‌ویژه بورس اوراق بهادار، نقشی حیاتی در تامین مالی و توسعه شرکت‌های فعال در صنعت خودرو ایران ایفا می‌کند.
شرکت‌های خودروسازی با انتشار سهام یا اوراق بدهی در بازار سرمایه، منابع مالی لازم برای توسعه ظرفیت‌های تولیدی و فناورانه خود، فراهم می‌کند. به همین دلیل، حضور فعال شرکت‌های خودروسازی در بازار سرمایه، به‌عنوان یک ابزار تامین مالی کارآمد، می‌تواند کمک شایانی به پیشرفت این صنعت کند.
بازار سرمایه همچنین به‌عنوان یک عامل روانی بر صنعت خودرو تاثیرگذار است. تغییرات در ارزش سهام شرکت‌های خودروسازی اغلب به‌عنوان سیگنالی از وضعیت صنعت خودرو تلقی می‌شود. افزایش ارزش سهام خودروسازان معمولاً نشان‌دهنده اعتماد سرمایه‌گذاران به آینده این صنعت و عملکرد بهتر شرکت‌هاست. این وضعیت می‌تواند باعث افزایش تقاضا برای محصولات شرکت‌ها و بهبود جایگاه آنها در بازار شود.
بازار سرمایه همچنین نقشی در جلب سرمایه‌های عمومی برای توسعه صنعت خودرو ایفا کرده است. با توجه به اهمیت س رمایهگذاریهای کلان در این صنعت، استفاده از ظرفیت‌های بازار سرمایه می‌تواند راه‌حلی مناسب برای تامین مالی پروژه‌های بزرگ، نظیر توسعه خودروهای برقی یا بهبود زیرساخت‌های تولید باشد.
با توجه به نمودار 4، امسال در بورس برخی از نمادها هم‌راستا با شاخص کل دارای بازدهی مثبت بوده‌اند و همان‌طور که مشاهده می‌شود نمادهایی مانند خساپا و خودرو که مربوط به شرکت‌های سایپا و ایران‌خودرو هستند دارای بازدهی‌های حدوداً 7 تا 9درصدی بوده‌اند. البته این میزان بازدهی همچنان با کل شاخص بورس که نزدیک به 30 درصد رشد داشته فاصله معناداری دارد که این امر نشان‌دهنده وضع نابسامان این صنعت است. در مجموع، بازار سرمایه یک بستر مهم برای تامین مالی، شفافیت و رشد صنعت خودرو است. با این حال، موفقیت در استفاده از این ظرفیت‌ها نیازمند مدیریت هوشمندانه و کاهش ریسک‌های مرتبط با نوسانات بازار سرمایه است تا بتواند تاثیرات مثبت خود را به‌طور کامل بر صنعت خودرو اعمال کند.
حسن ختام و جمع‌بندی
صنعت خودرو ایران، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین صنایع کشور، در مسیر تحولات گسترده‌ای قرار گرفته که تاثیرات آن فراتر از تولید و عرضه خودرو، به اقتصاد کلان و رفاه اجتماعی جامعه نیز گره خورده است. این صنعت که همواره با چالش‌هایی نظیر وابستگی به واردات قطعات، مشکلات تامین مالی و ضعف در نوآوری مواجه بوده، اکنون با ضرورت تغییرات ساختاری و ارتقای توان رقابت‌پذیری روبه‌رو است.
در حالی که تلاش‌ها برای دستیابی به خودکفایی صنعتی و توسعه فناوری‌های نوین شدت گرفته، مشارکت با شرکت‌های بین‌المللی، انتقال دانش فنی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، از الزامات اجتناب‌ناپذیر برای تحقق این اهداف است. اما در کنار این اقدامات، رفع موانع موجود در سیاست‌گذاری، بهبود فضای کسب‌وکار و شفافیت در تصمیم‌گیری‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. با وجود تمامی مشکلات و محدودیت‌ها، صنعت خودرو ایران ظرفیت‌های بالقوه‌ای برای تبدیل شدن به یک بازیگر تاثیرگذار در منطقه دارد. تحقق این ظرفیت‌ها، در گرو اتحاد میان تولیدکنندگان، سیاست‌گذاران و متخصصان صنعت است. آینده این صنعت به تصمیمات امروز ما بستگی دارد؛ تصمیماتی که می‌توانند مسیری روشن یا مبهم برای نسل‌های آینده ترسیم کنند.
* پژوهشگر واحد داده و تحلیل دنیای اقتصاد
منبع: donya-e-eqtesad.com