پتانسیل بالای گردشگری سلامت در کشور
پتانسیل بالای گردشگری سلامت در کشور
عباس صفری * صنعت گردشگری یکی از پرسودترین صنایع جهان است و گردش مالی آن بیش از یک‌تریلیون دلار برآورد می‌شود که در سال ۲۰۲۲، ۹۷میلیارد دلار از آن یعنی حدود یک‌دهم، به گردشگری سلامت تعلق داشته است. اقتصاددانان و کارشناسان غالبا بر اهمیت صنعت گردشگری، بالاخص به دلیل میزان اشتغال‌زایی بالای آن تاکید داشته و یکی از پتانسیلهای اصلی کشور را نیز توسعه گردشگری می‌دانند.
در چند سال اخیر، بالاخص با افزایش نرخ ارز شاهد ورود گردشگران سلامت از کشورهای همسایه و سایر نقاط جهان به ایران بوده‌ایم. در همین حین استارت‌آپ‌‌‌ها و کسب‌وکارهایی نیز در این حوزه ایجاد شده‌اند. رونق گرفتن این صنعت در برندسازی ملی و افزایش احترام یک کشور در افکار عمومی تاثیر بسزایی دارد.
آمار گردشگری سلامت در جهان
آمار جهانی گردشگری سلامت از افزایش تقاضا و محبوبیت این صنعت در جهان خبر می‌دهد؛ به‌‌‌طوری که طبق گزارش انجمن گردشگری پزشکی (Medical Tourism Association) سالانه حدود ۱ ۴میلیون نفر در جهان برای دریافت مراقبت‌‌‌های پزشکی به کشورهای دیگر سفر می‌کنند؛ بازار باارزشی که کانادا، سنگاپور، ژاپن، اسپانیا و بریتانیا را به قطب‌های گردشگری سلامت در جهان تبدیل کرده است.
آمارهای جهانی این صنعت نشان می‌دهد بخش عمده‌‌‌ای از گردشگران سلامت از کشورهای ایالات‌متحده، کانادا و انگلستان هستند. طبق گزارش «McKinsey and Company»، حدود ۴۰درصد گردشگران سلامت، برای استفاده از روش‌های فناوری پیشرفته سفر می‌کنند و ۳۲درصد از آنها، به دنبال مراقبت‌‌‌های پزشکی، توجه و درمان بهتر و بیشتر انسانی هستند. در عین حال، ۱۵درصد از بیماران برای جست‌وجوی خدمات پزشکی فوری و بدون دوره انتظار طولانی و ۱۳درصد باقی‌مانده به‌خاطر هزینه مالی کمتر، راهی سفر با هدف پزشکی و سلامتی می‌‌‌شوند.
شاخص گردشگری پزشکی ۲۰۲۱-۲۰۲۰ از طریق نظرسنجی از ۳هزار مصرف‌کننده آمریکایی تعیین شده است و شرایط محیطی مقصد، صنعت گردشگری پزشکی و کیفیت امکانات و خدمات از عوامل اصلی و تاثیر‌‌‌گذار به شمار می‌‌‌آیند. در این رتبه‌‌‌بندی، ایران با امتیاز کلی ۴۴.۳۸ در جایگاه چهل‌‌‌‌وششم قرار گرفته است.
آمار گردشگری سلامت در ایران
آمارهای ضد و نقیض زیادی در خصوص مقاصد اصلی گردشگران سلامت وجود دارد که در بین آمارها ایران معمولا بین 20کشور برتر است. در آخرین اظهارنظر رسمی معاون وزیر بهداشت دولت سیزدهم، درآمد ایران از گردشگری سلامت در سال 1401 (2022) بیش از یک‌میلیارد دلار بوده است. در ایران 280مرکز درمانی آماده پذیرش بیماران خارجی هستند و ۳۷دانشگاه و دانشکده علوم‌پزشکی در ۲۸استان کشور، امکان‌پذیرش و ارائه خدمات درمانی به بیماران خارجی را دارند. تعداد جذب گردشگران سلامت کشور در سال‌های 1400، 1401 و 1402 به ترتیب برابر با 0.6، 1 و 1.6میلیون نفر در سال بوده است. خدماتی همچون جراحی پلاستیک، درمان ناباروری و دندان‌پزشکی در ایران ارزان‌‌‌قیمت و جذاب هستند و براساس آمار، عمل‌‌‌های زیبایی با بیشترین تقاضا از سوی گردشگران سلامت ورودی به ایران روبه‌‌‌روست. ایران در سال ۱۴۰۱ از ۱۶۴ملیت گوناگون و بنابراین از پنج‌قاره جهان گردشگر سلامت داشته است، اما بیش از ۸۰درصد بیماران خارجی که به ایران سفر می‌کنند، از عراق و افغانستان هستند. کشورهای جمهوری‌آذربایجان، ترکمنستان و عمان، رتبه‌های بعدی را در اعزام گردشگر سلامت به ایران دارند.
نقاط قوت و مزایای ایران در گردشکری سلامت
در زمینه توریسم درمانی و جذب گردشگران سلامت همواره باید به چهار آیتم اساسی شامل توانمندی‌‌‌های شاغلان حرفه پزشکی، تکنولوژی‌‌‌های روز و استانداردهای جهانی، اقتصاد درمان و هزینه‌‌‌های درمانی و مقررات داخلی کشور‌‌‌ها توجه داشت. مهم‌ترین پتانسیلهای کشور در زمینه گردشگری سلامت عبارتند از:
•پیشرفت‌‌‌های پزشکی چشمگیر ایران در منطقه خاورمیانه؛
• پایین بودن هزینه‌‌‌های درمانی در ایران (هزینه‌‌‌های درمان در ایران 35درصد کشورهای اروپای غربی و 50درصد ترکیه است)؛
• مجهر بودن به جدیدترین آزمایشگاه و ابزار ژنتیکی، تجهیزات تشخیصی-درمانی مدرن و وسایل دندان‌پزشکی به‌روز؛
• متخصصان باتجربه ملی و توانایی‌‌‌های بین‌المللی؛
• وجود مراکز درمانی متعدد تخصصی و فوق تخصصی در سطح بین‌المللی در کنار 50دانشکده پزشکی؛
• زیرساخت‌‌‌های فیزیکی (مراکز درمانی مجهز و مراکز تحقیقاتی و مکان‌‌‌های گردشگری) مناسب و محیط فرهنگی مذهبی مناسب برای کشورهای مسلمان.
نقاط ضعف کشور در حوزه گردشگری سلامت
•احتمال بر هم خوردن روابط دیپلماتیک با کشورهای هدف و امکان عدم‌جذب گردشگر؛
•ناهماهنگی وزارت بهداشت و درمان و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی؛
•ضعف قوانین مربوط به خطاهای پزشکی و فقدان نظام پاسخگویی به گردشگران پزشکی ناراضی؛
•نبود قوانین موردنیاز و جدید به علت نو بودن گردشگری سلامت و قوانین ناکارآمد بیمه‌‌‌ای نظیر عدم‌پوشش بیمه جهت مراقبت‌‌‌های پس از درمان و عدم‌انجام تعهدات مالی برخی سازمان‌های بیمه‌‌‌گر و وجود بیمه‌‌‌های ناکارآمد داخلی.
ایده کسب‌وکار گردشگری سلامت
1- مدل market place (ایجاد یک سایت یا اپلیکیشن جهت ثبت‌نام گردشگران سلامت و وصل کردن مراکز درمانی بین‌المللی ایران به متقاضیان داخلی در یک بستر): درحال‌‌‌حاضر بعضی از بیمارستان‌‌‌ها و پزشکان به‌‌‌صورت مجزا فعالیت‌‌‌هایی در جذب بیماران خارجی انجام می‌دهند، اما رقابت بالای بین‌المللی و پیچیدگی‌‌‌های بازاریابی در خارج از کشور سبب می‌شود این فعالیت‌‌‌های جزیره‌‌‌ای و تنها، چندان موفقیت‌‌‌آمیز نباشد. درنتیجه لزوم ایجاد maket place (بازار فروش خدمات) تخصصی برای معرفی حرفه‌‌‌ای خدمات‌‌‌دهنده‌‌‌های ایرانی در سطح جهان انکارناپذیر است. این بازار می‌تواند به صورت افقی یا عمودی باشد.
maket place عمودی یک فروشگاه اینترنتی است که تنها یک نوع محصول می‌‌‌فروشد، اما منابع آن متفاوت است. در این صورت فقط خدمات درمانی در این فروشگاه عرضه خواهند شد. اما اگر در کنار خدمات درمانی، خدمات مربوط به اقامت و ویزا و گردشگری را نیز به گردشگران سلامت ارائه دهند، این فروشگاه یک maket place افقی خواهد بود که هتل‌ها و تورها و شرکت‌های تامین‌کننده بلیت را در کنار مراکز پذیرش بیماران و گردشگران سلامت تجمیع کرده است.
2- مدل ارائه کامل خدمت: اقدام به جذب، پذیرش، ثبت‌نام و ترخیص بیمار توسط شرکت و عدم‌امکان اتصال تمامی مراکز درمانی به متقاضیان. خدماتی که این کسب‌وکارها به گردشگران ارائه می‌دهند، شامل موارد زیر هستند:
• کمک به اخذ ویزا، رزرو وقت درمان یا جراحی، رزرو هتل و ترانسفر از فرودگاه تا هتل یا بیمارستان؛
• اعزام مترجم و راهنما و واسطه‌‌‌گری برای ارتباط بیمار با پزشک قبل و بعد از درمان؛
• ارائه خدمات گردشگری و تورهای تهران‌گردی (یا مشهد، اصفهان و تبریزگردی و...) برای بیمار.
* پژوهشگر دکترای مدیریت بازرگانی
منبع: donya-e-eqtesad.com